Możliwe jest stwierdzenie nabycia spadku u notariusza, bez konieczności występowania na drogę sądową. Polega ono na sporządzeniu i zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia zarówno w przypadku dziedziczenia ustawowego, jak i dziedziczenia testamentowego. Wyłączeniem możliwości skorzystania z tej drogi jest sytuacja, w której nabycie spadku następuje na podstawie testamentów szczególnych.
Notariusz niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia dokonuje jego wpisu do Rejestru Spadkowego. Z chwilą dokonania wpisu notariusz otrzymuje zawiadomienie o zarejestrowaniu dokumentu oraz możliwości uzyskania potwierdzenia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.
Spadkobierca może zdecydować, czy chce dziedziczyć po zmarłym, nie jest on zobowiązany do nabycia spadku. Istnieje możliwość odrzucenia spadku w terminie ustawowo określonym – w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Odrzucenie spadku jest równoznaczne z brakiem dziedziczenia po zmarłym. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić przed notariuszem, według swobodnego uznania składającego.
Brak złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku skutkuje odpowiedzialnością spadkobiercy za długi spadkowe do wysokości aktywów odziedziczonej masy spadkowej.
Notariusz jest uprawniony do sporządzania aktów poświadczenia dziedziczenia, które stanowią dowód, że określona osoba jest spadkobiercą. Akty poświadczenia dziedziczenia pełnią taką samą funkcję jak stwierdzenie nabycia spadku ustanawiane przez sąd. Droga notarialna pozwala na szybkie i niesporne załatwienie sprawy spadkowej, w przeciwieństwie do drogi sądowej.
Zadaniem notariusza jest spisanie protokołu dziedziczenia przy udziale wszystkich osób wchodzących do kręgu spadkobierców ustawowych i testamentowych, jak również osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Jak wynika z powyższego warunkiem sporządzenia protokołu dziedziczenia i aktu poświadczenia dziedziczenia jest jednoczesna obecność i złożenie podpisów przez wszystkich spadkobierców.
Dział spadku ma za zadanie znieść wspólność majątku spadkowego i doprecyzować, jakie elementy majątku zmarłego będą dziedziczone przez konkretnych spadkobierców. Można go przeprowadzić w sposób ugodowy w drodze umowy przez wspólne i zgodne złożenie oświadczeń woli przez wszystkich spadkobierców.
Umowa podziału spadku powinna zawierać dokładny zapis o podziale elementów masy upadłościowej. Zasada swobody umów pozwala na swobodny i elastyczny podział majątku między spadkobiercami. Jeśli jednym z elementów masy spadkowej jest nieruchomość, wówczas istnieje konieczność zawarcia umowy o dział spadku w formie aktu notarialnego.
Od 1 czerwca 2024 r. notariusze mają obowiązek sprawdzenia – w ściśle określonych przypadkach – czy dokonano zastrzeżenia numeru PESEL w Rejestrze Zastrzeżeń Numerów PESEL. Jeśli numer PESEL będzie zastrzeżony, notariusz odmówi dokonania czynności notarialnej. Jak uniknąć takiej sytuacji?